Thập Đại Đệ Tử -10 Vị Đại Đệ Tử của Đức Phật Thích Ca

Thập Đại Đệ Tử

Từ lúc Thành đạo cho đến Niết Bàn, trải qua khoảng thời gian là 45 năm đi giáo hóa, Đức Phật Thích Ca Mâu Ni quy tụ xung quanh hào quang của Ngài một số đệ tử cả xuất gia lẫn tại gia. Trong số này, những bậc xuất sắc ưu tú, chứng được thánh quả A La Hán gồm có 1250 vị. Đặc biệt có 10 vị mệnh danh là Thập Đại Đệ tử, trong 10 vị này mỗi vị đều có sở trường riêng, sở chứng riêng và đạo hạnh riêng.

Thập Đại Đệ tử (十大弟子) là mười đệ tử quan trọng của Phật Thích-ca Mâu-ni, hay được nhắc nhở trong kinh sách Đại thừa. Trong các kinh điển Phật giáo, trong quá trình phát triển của Tăng đoàn, thỉnh thoảng ghi chép lại những lời khen ngợi của Thích-ca Mâu-ni dành cho các đệ tử nổi bật ở một vài khía cạnh.

Trong kinh Tăng Nhất A Hàm, ghi nhận các đệ tử đứng đầu giáo đoàn về từng phương diện khác nhau, được Phật xác nhận, như Kiều-trần-như có pháp lạp cao nhất; Xá-lợi-phất có trí tuệ siêu việt nhất, Mục-kiền-liên thần thông bậc nhất…

Thống kê ghi nhận được có cả thảy 41 tì kheo, 13 tì kheo ni, 11 cư sĩ nam và 10 cư sĩ nữ, từng được Phật Thích-ca Mâu-ni khen ngợi như thế. Một số đệ tử còn được Đức Phật giao cho thay mặt thuyết pháp cho các đệ tử khác và một số bài thuyết pháp của các đại đệ tử này được ghi nhận trong các bài Kinh.

10 Vị Đại Đệ Tử của Đức Phật Thích Ca

Theo kinh điển Phật giáo Bắc truyền thì thứ tự danh vị của 10 vị này như sau:

Ma-ha-ca-diếp (tiếng Trung: 摩訶迦葉, tiếng Nam Phạn: Mahākassapa, tiếng Phạn: mahākāśyapa, tiếng Tạng chuẩn: འོད་སྲུང་ཆེན་པོ་): Đầu-đà (tu khổ hạnh) Đệ nhất, được xem là Sơ tổ Thiền tông Ấn Độ; ông là người yêu cầu mở đại hội kết tập kinh điển lần đầu tiên của Phật giáo.
Mục-kiền-liên (tiếng Trung: 目犍連, tiếng Nam Phạn: Moggallāna, tiếng Phạn: mahāmaudgalyāyana, tiếng Tạng chuẩn: མོའུ་འགལ་གྱི་བུ་): Thần thông Đệ nhất, hay đi đôi với Xá-lợi-phất; sau khi xuất gia được 7 ngày ông đã đoạn trừ hết các lậu hoặc, chứng quả A-la-hán.
Phú-lâu-na (tiếng Trung: 富樓那, tiếng Nam Phạn: Pūraṇa, tiếng Phạn: pūrṇa, tiếng Tạng chuẩn: གང་པོ་): Thuyết Pháp Đệ nhất.
Tu-bồ-đề (tiếng Trung: 須菩提, tiếng Phạn: Subhūti, tiếng Phạn: subhūti, tiếng Tạng chuẩn: རབ་འབྱོར་): Giải Không Đệ nhất. Tu-bồ-đề thường xuất hiện trong kinh điển hệ Bát-nhã-ba-la-mật-đa.
Xá-lợi-phất (tiếng Trung: 舍利弗, tiếng Nam Phạn: Sāriputta, tiếng Phạn: śāriputra, tiếng Tạng chuẩn: ཤཱ་རིའི་བུ་): Trí huệ Đệ nhất, đệ tử quan trọng nhất của Phật trong các kinh Tiểu thừa; trước khi xuất gia, ông là một luận sư nổi tiếng trong giáo đoàn Bà-la-môn.
La-hầu-la (tiếng Trung: 羅睺羅, tiếng Nam Phạn: Rāhula, tiếng Phạn: rāhula, tiếng Tạng chuẩn: སྒྲ་གཅན་འཛིན་): Mật hạnh Đệ nhất, ông cũng là người con duy nhất của Thái tử Tất-đạt-đa (sau này thành Đức Phật Thích Ca Mâu Ni).
A-nan-đà (tiếng Trung: 阿難陀, tiếng Nam Phạn: Ānanda, tiếng Phạn: ānanda, tiếng Tạng chuẩn: ཀུན་དགའ་བོ་): Đa văn Đệ nhất, người “nghe và nhớ nhiều nhất”, được xem là Nhị tổ Thiền tông Ấn Độ. A-nan-đà hay được trình bày trong tranh tượng đứng bên cạnh Phật cùng với Ma-ha-ca-diếp; tuy là Đa văn Đệ nhất nhưng sau khi Đức Phật nhập Niết-bàn ông mới chứng quả A-la-hán rạng sáng ngày kết tập kinh điển đầu tiên.
Ưu-bà-li (tiếng Trung: 優波離, tiếng Nam Phạn: Upāli, tiếng Phạn: upāli, tiếng Tạng chuẩn: ཉེ་བར་འཁོར་): Giới luật Đệ nhất;
A-na-luật (tiếng Trung: 阿那律, tiếng Nam Phạn: Anuruddha, tiếng Phạn: aniruddha, tiếng Tạng chuẩn: མ་འགགས་པ་): Thiên nhãn Đệ nhất;
Ca-chiên-diên (tiếng Trung: 迦旃延, tiếng Nam Phạn: Kātyāyana, tiếng Phạn: katyāyana, tiếng Tạng chuẩn: ཀ་ཏྱའི་བུ་): Biện luận Đệ nhất;

Theo Phật học Đại từ điển, danh vị 10 đại đệ tử giống như kinh điển Bắc truyền, nhưng thứ tự có thay đổi:

Xá-lợi-phất: Trí huệ đệ nhất
Mục-kiền-liên: Thần thông đệ nhất
Ma-ha-ca-diếp: Đầu đà đệ nhất
A-na-luật: Thiên nhãn đệ nhất
Tu-bồ-đề: Giải không đệ nhất
Phú-lâu-na: Thuyết Pháp đệ nhất
Ca-chiên-diên: Luận nghĩa đệ nhất
Ưu-bà-li: Trì luật đệ nhất
La-hầu-la: Mật hành đệ nhất
A-nan-đà: Đa văn đệ nhất

1. Tôn giả Xá Lợi Phất (Sariputra – Sariputa): Trí tuệ đệ nhất

Ngài được xem là trưởng tử của đức Phật, là chấp pháp tướng quân, thường giảng dạy đồ chúng thay cho đức Phật và hướng dẫn cho nhiều vị đắc quả A La Hán. Ngài luôn luôn tỏ ra khiêm tốn, tận tụy, nhiệt tình, được chư Tăng thán phục và được Đức Phật khen là Trí tuệ bậc nhất. Ngài đắc quả A La Hán 4 tuần sau khi xin gia nhập giáo đoàn. Xá Lợi Phất là con trong một gia đình danh giá Bà La Môn ở vùng Ubatissa. Từ nhỏ rất thông tuệ, học giỏi, được mọi người trọng vọng. Ngài có người bạn thân là Mục Kiền Liên. Cả hai Ngài là môn đệ xuất sắc của một vị thầy nổi tiếng, đã đạt được những thành quả tột đỉnh của môn phái ấy nhưng chưa vừa ý nên khi gặp đệ tử Phật ( Ngài Assaji : A Tháp Bà Trì ) liền nhận ra chánh pháp và quy y Phật.

2. Tôn giả Mục Kiền Liên (Maudgalyayana – Moggallana): Thần thông đệ nhất

Ngài là con một gia đình Bà La Môn đanh tiếng. Ngài theo Tôn giả Xá Lợi Phất quy y Phật và sau 7 ngày đắc quả A La Hán, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của Đức Phật trong Định, khi Ngài đang sống độc cư trong rừng. Ngài được Đức Phật khen và đại chúng công nhận là Thần thông bậc nhất. Ngài đã nhiều lần thi triển thần thông như phương tiện để giáo hóa cứu độ mọi người. Ngài cùng với Xá Lợi Phất điều hành và hướng dẫn Tăng chúng, cũng như độ cho nhiều người chứng đắc Thánh quả. về sau, Ngài bị phái Ni Kiền Tử hảm hại bằng cách lăn đá làm Ngài bị tử thương. Đức Phật xác nhận Ngài Mục Kiền Liên đã nhập Niết Bàn ngay tại chỗ thọ nạn, nơi Ngài bỏ thân tứ đại.

3. Tôn giả Ma Ha Ca Diếp (Mahakasyapa-Mahakassapa): Đầu Đà đệ nhất

Ngài được Đức Thế Tôn nhiếp hóa trước hai tôn giả Xá Lợi Phất và Mục Kiền Liên, được Thế Tôn cho là Đầu Đà đệ nhất. Sinh hoạt theo hạnh đầu đà là một lối sinh hoạt cực kỳ đơn giản nhằm mục đích tịnh hoá tâm hồn, rất thích hợp với những ai thích tu phạn hạnh như Ngài Ca Diếp. Sau khi xuất gia tu hạnh Đầu Đà trong 8 ngày liền, Ngài đắc quả A La Hán. Ngài tinh thông con.đường thiền định, nêu gương sáng cho chúng Tăng về các hạnh : “ Ít muốn, biết đủ, tinh tân, viễn ly ”. Ngài thường độc cư trong rừng dù tuổi đã cao. — Ngài được Đức Thế Tôn nhiếp hóa trước hai tôn giả Xá Lợi Phất và Mục Kiền Liên, được Thế Tôn cho là Đầu Đà đệ nhất. Sinh hoạt theo hạnh đầu đà là một lối sinh hoạt cực kỳ đơn giản nhằm mục đích tịnh hoá tâm hồn, rất thích hợp với những ai thích tu phạn hạnh như Ngài Ca Diếp. Sau khi xuất gia tu hạnh Đầu Đà trong 8 ngày liền, Ngài đắc quả A La Hán. Ngài tinh thông con.đường thiền định, nêu gương sáng cho chúng Tăng về các hạnh : ” Ít muốn, biết đủ, tinh tân, viễn ly “. Ngài thường độc cư trong rừng dù tuổi đã cao.

4. Tôn giả A Nâu Đà La (Aniruddha – Anurauddha): Thiên nhãn đệ nhất

Trong tăng chúng Ngài nổi tiếng là bậc tu hành rất thanh tịnh, không bao giờ bị nữ sắc cám dỗ, vì vậy được mọi người kính ngưỡng. Duy có một tật nhỏ là tật ưa ngủ gục mỗi khi ngồi nghe Phật thuyết pháp, từng bị Phật quở trách đôi ba phen. Từ đó Ngài lập hạnh “ không ngủ ” từ đầu hôm đến suốt sáng, từ tản sáng đến chiều đêm, Ngài ngồi mở to đôi mắt nhìn vào khoảng không, không chớp mắt, cho đến một hôm thì hai mắt xưng vù rồi bị mù loà. Chính đức Phật cầm tay chỉ dạy giúp Ngài may áo và dạy phương pháp tu định để khiến mắt sáng ra, Ngài thực hành một cách triệt để nên được sáng mắt trở lại và chứng được Thiên nhãn thông, bất quản xa gần, bất luận trong ngoài, mắt Ngài đều thấy suốt. Phật dùng chánh pháp phương tiện dạy cho Ngài thể nhập tánh thây viên dung, không lệ thuộc vào nhãn căn. Ngài chứng đắc pháp này và thấy ba cõi như một quả Amla được cầm trên tay, được Phật ấn chứng là Thiên nhãn đệ nhất. — Trong tăng chúng Ngài nổi tiếng là bậc tu hành rất thanh tịnh, không bao giờ bị nữ sắc cám dỗ, vì vậy được mọi người kính ngưỡng. Duy có một tật nhỏ là tật ưa ngủ gục mỗi khi ngồi nghe Phật thuyết pháp, từng bị Phật quở trách đôi ba phen. Từ đó Ngài lập hạnh ” không ngủ ” từ đầu hôm đến suốt sáng, từ tản sáng đến chiều đêm, Ngài ngồi mở to đôi mắt nhìn vào khoảng không, không chớp mắt, cho đến một hôm thì hai mắt xưng vù rồi bị mù loà. Chính đức Phật cầm tay chỉ dạy giúp Ngài may áo và dạy phương pháp tu định để khiến mắt sáng ra, Ngài thực hành một cách triệt để nên được sáng mắt trở lại và chứng được Thiên nhãn thông, bất quản xa gần, bất luận trong ngoài, mắt Ngài đều thấy suốt. Phật dùng chánh pháp phương tiện dạy cho Ngài thể nhập tánh thây viên dung, không lệ thuộc vào nhãn căn. Ngài chứng đắc pháp này và thấy ba cõi như một quả Amla được cầm trên tay, được Phật ấn chứng là Thiên nhãn đệ nhất.

5. Tôn giả Tu Bồ Đề (Subhuti): Giải Không đệ nhất

Theo truyền thuyết của kinh sách Đại thừa, lúc Ngài mới sanh, trong gia đình Ngài toàn hiện ra những triệu chứng “ không ”. Các đồ vật trong nhà, từ kho lẫm, lu vãi... mọi vật biến đâu mất cả, chỉ thuần tịnh một mùi hương chiên đàn và hào quang sáng soi chấn động cả ba cõi, không thấy đâu là tường vách giới hạn. Hỏi về ý nghĩa điềm lạ này thì được thầy tướng bảo rằng đó là điều cực lành. Rồi nhân vì điềm “ không ” ấy, nên cha mẹ Ngài mới đặt tên cho Ngài là Tu Bồ Đề, nghĩa là Không Sanh. Lại cũng có nghĩa là Thiện Cát ( tốt lành ) hay Thiện Hiện ( hiện điềm tốt ). — Theo truyền thuyết của kinh sách Đại thừa, lúc Ngài mới sanh, trong gia đình Ngài toàn hiện ra những triệu chứng ” không “. Các đồ vật trong nhà, từ kho lẫm, lu vãi… mọi vật biến đâu mất cả, chỉ thuần tịnh một mùi hương chiên đàn và hào quang sáng soi chấn động cả ba cõi, không thấy đâu là tường vách giới hạn. Hỏi về ý nghĩa điềm lạ này thì được thầy tướng bảo rằng đó là điều cực lành. Rồi nhân vì điềm ” không ” ấy, nên cha mẹ Ngài mới đặt tên cho Ngài là Tu Bồ Đề, nghĩa là Không Sanh. Lại cũng có nghĩa là Thiện Cát ( tốt lành ) hay Thiện Hiện ( hiện điềm tốt ).

6. Tôn Giả Phú Lâu Na (Purna – Punna): Thuyết pháp đệ nhất

Tôn giả Phú Lâu Na vốn được gọi là — **Tôn giả Phú Lâu Na** vốn được gọi là “Phú-lâu-na Di-đa-la-ni-tử”. Phú Lâu Na chỉ là tiếng gọi tắt. Danh hiệu Ngài dài như thế chính là biểu hiện cho Tôn giả khi thuyết pháp cũng trường mãn vô cùng. Danh xưng của Ngài được dịch sang tiếng Trung Hoa là “Mãn Từ Tử”. Đức Phật thường ngợi khen biện tài ngôn luận của Tôn giả trước đại chúng. “Các ông cũng nên xưng tán Phú-lâu-na. Ta thường khen ông ấy là bậc nhất trong hạng người thuyết pháp. Ông ấy thâm nhập biển Phật pháp hay làm lợi ích cho tất cả người đồng tu học đạo, trừ đức Phật ra, không ai có thể biện bác ngôn luận với ông.

7. Tôn giả Ca Chiên Diên (Katyayana – Kaccayana, Kaccana): Luận Nghị đệ nhất

Ngài có biệt tài dùng lời nói rất đơn giản khiến những ai vấn nạn Ngài đều phải thần phục. Trong suốt cuộc đời hành hoá, nhờ tài nghị luận xảo diệu, Ngài đã cảm hoá được rất nhiều người, khiến họ tỉnh ngộ trở về với Tam bảo, sống một đời sống thanh thản an vui.

8. Tôn giả Ưu Ba Ly (Upali): Trì giới đệ nhất

Ưu Ba Ly vốn thuộc giai cấp nô lệ Thủ Đà La, xuất thân làm nghề thợ cạo tóc, hầu hạ trong vương cung. Ngày Phật về thăm Ca Tỳ La lần đầu tiên và chấp thuận cho các vương tử xuất gia, Ưu Ba Ly tủi hổ cho phận mình sanh ra trong chốn hạ tiện, ở thế gian làm thân nô lệ đã đành, muốn lìa thế gian đi tu cũng không được phép. Ngài là người nô lệ đầu tiên được Phật cho xuất gia, thu nhận vào tăng đoàn. Xuất gia tu thiền sau một thời gian ngắn Ngài chứng quả A La Hán. Ngài được Đức Phật cho là đệ nhất Trì giới và được giao việc xử lý và tuyên luật.

9. Tôn giả A Nan (Ananda): Đa Văn đệ nhất

Ngài là em họ Đức Phật, xuất gia khi Phật về thăm hoàng cung, Ngài là vị tỳ kheo đệ nhất về 5 phương diện : Đa văn, cảnh giác, sức khỏe đi bộ, lòng kiên trì và hầu hạ chu đáo. Được thánh chúng đề nghị làm thị giả Đức Phật khi Đức Phật được 56 tuổi. A Nan hoan hỷ chấp thuận với điều kiện : Thế Tôn từ chối 4 việc và chấp thuận 4 việc: Từ chối : không cho tôn giả y, đồ ăn, phồng ở riêng và mời ăn. Chấp thuận: Thế Tôn cho phép nếu Tôn giả đươc thí chủ mời đi thọ trai. Nếu có người từ xa đến xin ý kiến, Thế Tôn cho phép khi A Nan giới thiệu. Thế Tôn cho A Nan yết kiến khi Ngài gặp điều khó xử. Thế Tôn giảng lại những giáo lý cho ; Ngài, trong những lúc A Nan vắng mặt.

10. Tôn giả La Hầu La (Rahula): Mật hạnh đệ nhất

Ngài là con của Thái tử Tất Đạt Đa và công chúa Da Du Đà La. Khi về thăm quê lần đầu tiên, Phật phương tiện tìm cách đưa La Hầu La đi xuất gia và giao cho Xá Lợi Phất dạy bảo. Được Phật và Xá Lợi Phất từ mẫn giáo hoá, tập khí cương cường của giồng máu vương giả trong người La Hầu La mỗi ngày mỗi lạt phai và tánh tình lần lần trở nên ôn hoà nhu thuận. Ngài nghiêm trì giới luật, tinh tấn đạo tâm, quyết luyện mật hạnh. Sau một thời gian chăm chú luyện mật hạnh và từ câu nói đơn giản của Phật “ Hãy nhìn vào vạn tượng sum la kia, rồi nhìn lui vào tâm niệm và thân thể của mình, để xem có gì đứng yên một chỗ không ? Vô thường ! Vô thường tất cả ! Nên biết như thế và đừng để cho tâm chấp trước dính mắc vào đâu cả ”. Chiêm nghiệm lời Phật dạy, Ngài đã chứng được tận cùng của Mật hạnh và được Phật khen là Mật hạnh đệ nhất. — Ngài là con của Thái tử Tất Đạt Đa và công chúa Da Du Đà La. Khi về thăm quê lần đầu tiên, Phật phương tiện tìm cách đưa La Hầu La đi xuất gia và giao cho Xá Lợi Phất dạy bảo. Được Phật và Xá Lợi Phất từ mẫn giáo hoá, tập khí cương cường của giồng máu vương giả trong người La Hầu La mỗi ngày mỗi lạt phai và tánh tình lần lần trở nên ôn hoà nhu thuận. Ngài nghiêm trì giới luật, tinh tấn đạo tâm, quyết luyện mật hạnh. Sau một thời gian chăm chú luyện mật hạnh và từ câu nói đơn giản của Phật “Hãy nhìn vào vạn tượng sum la kia, rồi nhìn lui vào tâm niệm và thân thể của mình, để xem có gì đứng yên một chỗ không? Vô thường ! Vô thường tất cả ! Nên biết như thế và đừng để cho tâm chấp trước dính mắc vào đâu cả”. Chiêm nghiệm lời Phật dạy, Ngài đã chứng được tận cùng của Mật hạnh và được Phật khen là Mật hạnh đệ nhất.

Mười vị Đại Đệ tử của Phật là 10 tấm gương sáng về các hạnh nguyện, đức tính và năng lực đặc biệt.

PHẬT-ĐÀ THẬP ĐẠI ĐỆ TỬ TÁN

(Bài Kệ Tán về Thập Đại Đệ Tử Phật)

佛陀十大第子讚
宣化老和尚講述

Hòa thượng Tuyên Hóa giảng thuật,
Nguyễn Minh Tiến Việt dịch

舍利弗尊者
助佛揚化度群倫
常觀自在般若深
五蘊皆空無人我
三毒息滅有佛僧
降心離相破法執
迴小向大悟圓通
現比丘相影響眾
功成身退不居功

Xá-lợi-phất Tôn giả

Trợ Phật dương hoá độ quần luân
Thường quán tự tại bát-nhã thâm
Ngũ uẩn giai không vô nhân ngã
Tam độc tức diệt hữu Phật tăng
Hàng tâm ly tướng phá pháp chấp
Hồi tiểu hướng đại ngộ viên thông
Hiện tỳ-kheo tướng ảnh hưởng chúng
Công thành thân thối bất cư công.

Việt dịch
Giúp Phật hoằng pháp độ quần sanh,
Quán sâu Bát-nhã trí tuệ thành.
Năm uẩn đều không, trừ nhân ngã,
Ba độc dứt rồi hiện Phật, Tăng.
Điều tâm, lìa tướng, phá chấp pháp,
Bỏ Tiểu theo Đại, đạo viên thành.
Hiện tướng tỳ-kheo dạy bảo chúng,
Lập thành công lớn chẳng kể công.

摩訶目犍連尊者
至孝救母目連僧
眾生離苦願始伸
盛會解除倒懸業
法筵供養聖賢尊
一切有情皆得度
恆沙餓鬼出獄門
神通第一阿羅漢
緬甸靈跡留古今

Ma-ha Mục-kiền-liên Tôn giả

Chí hiếu cứu mẫu Mục-liên tăng
Chúng sinh ly khổ nguyện thủy thân
Thịnh hội giải trừ đảo huyền nghiệp
Pháp diên cúng dường thánh hiền tôn
Nhất thiết hữu tình giai đắc độ
Hằng sa ngạ quỷ xuất ngục môn
Thần thông đệ nhất A-la-hán
Miến điền linh tích lưu cổ kim.

Việt dịch
Mục-liên đại hiếu, thân cứu mẹ,
Độ tận chúng sinh nguyện mới thành.
Pháp hội giải trừ khổ treo ngược,
Trải thân cúng dường hiền thánh tăng.
Hết thảy hữu tình đều cứu độ,
Ngạ quỷ hằng sa thoát ngục hình.
A-la-hán thần thông đệ nhất,
Miến Điện ngàn đời lưu dấu linh.

須菩提尊者
解空第一大菩提
即相離相斷諸疑
倉庫虚無歎希有
寶篋重現更出奇
行深般若波羅蜜
打破葫蘆泯東西
言語道斷證三昧
行住坐臥露天機

Tu-bồ-đề Tôn giả

Giải không đệ nhất đại bồ-đề
Tức tướng ly tướng đoạn chư nghi
Thương khố hư vô thán hy hữu
Bảo khiếp trùng hiện cánh xuất kỳ
Hành thâm Bát-nhã ba-la-mật
Đả phá hồ lô mẫn đông tây
Ngôn ngữ đạo đoạn chứng tam-muội
Hành trụ tọa ngọa lộ thiên cơ.

Việt dịch
Nghĩa không thấu suốt chẳng ai bằng,
Tướng lìa nghi dứt sạch băng băng.
Kho chứa hư vô khen ít có,
Rương báu lại thành mầu nhiệm thay.
Vào sâu Bát-nhã ba-la-mật,
Đập vỡ hồ lô sạch đông tây.
Dứt hết ngữ ngôn chứng tam-muội,
Đi đứng nằm ngồi tự tại thay.

阿那律尊者
始惰終勤不睡眠
七日七夜血淚穿
積極精進傷雙目
憐愍教授得照天
九十一劫無貧困
百千萬世有福緣
四事請問彿遺囑
功德無盡永流傳

A-na-luật Tôn giả

Thủy nọa chung cần bất thụy miên
Thất nhật thất dạ huyết lệ xuyên
Tích cực tinh tấn thương song mục
Lân mẫn giáo thụ đắc chiếu thiên
Cửu thập nhất kiếp vô bần khốn
Bá thiên vạn thế hữu phúc duyên
Tứ sự thỉnh vấn Phật di chúc
Công đức vô tận vĩnh lưu truyền.

Việt dịch
Tinh tấn chuyển tâm không ngủ nghỉ,
Mắt tươm máu lệ bảy ngày đêm.
Nỗ lực chuyên cần mù mắt thịt,
Y theo pháp Phật được nhãn thông.
Chín mươi mốt kiếp không nghèo khổ,
Trăm nghìn muôn kiếp đủ phước duyên.
Bốn việc thưa thỉnh Phật di chúc,
Công đức vô tận mãi lưu truyền.

迦旃延尊者
惡者入獄故難還
善士離垢不復霑
論議第一超俗類
雄辯蓋世勝邪言
善巧方便說諸法
威德感召化三千
度人無量功勛普
圓滿菩提道德全

Ca-chiên-diên Tôn giả

Ác giả nhập ngục cố nan hoàn
Thiện sĩ ly cấu bất phục triêm
Luận nghị đệ nhất siêu tục loại
Hùng biện cái thế thắng tà ngôn
Thiện xảo phương tiện thuyết chư pháp
Uy đức cảm triệu hóa tam thiên
Độ nhân vô lượng công huân phổ
Viên mãn bồ-đề đạo đức toàn.

Việt dịch

Kẻ ác sa đọa khó quay đầu,
Bậc hiền dứt lỗi, dứt dài lâu.
Đệ nhất luận nghị siêu thế tục,
Hùng biện hay, tà thuyết quay đầu.
Phương tiện khéo bày, giảng các pháp,
Oai đức cảm hóa khắp tinh cầu.
Công lớn độ người vô số kể,
Đạo cao đức cả chứng pháp mầu.

羅睺羅尊者
時刻匪懈習禪那
晝夜精進無言說
廁所入定成三昧
夢中出坡集功德
清潔心地菩提養
耕耘性田智慧多
為彿親子尚實踐
模範萬世度娑婆

La-hầu-la Tôn giả

Thời khắc phỉ giải tập thiền na
Trú dạ tinh tấn vô ngôn thuyết
Xí sở nhập định thành tam muội
Mộng trung xuất pha tập công đức
Thanh khiết tâm địa bồ đề dưỡng
Canh vân tính điền trí tuệ đa
Vi Phật thân tử thượng thật tiễn
Mô phạm vạn thế độ Sa-bà.

Việt dịch

Thời thời tu tập giữ đạo thiền,
Ngày đêm tinh tấn khó nói hết.
Tùy chỗ nhập định, chứng tam-muội,
Giữa đời mộng ảo tích công đức.
Tâm thanh tịnh nuôi lớn Bồ-đề,
Cày ruộng tâm tánh thêm trí tuệ.
Tự thân vốn đã là con Phật,
Còn nêu khuôn mẫu độ ngàn sau.

摩訶迦葉尊者
靈山拈花傳心印
破顏微笑直承當
祖祖法燈照沙界
僧僧慧命滿大千
金色頭陀袈裟幢
彌勒尊彿續聖田
摩訶迦葉功勛大
盡未來際恩無邊

Ma-ha Ca-diệp Tôn giả

Linh sơn niêm hoa truyền tâm ấn
Phá nhan vi tiếu trực thừa đương
Tổ tổ pháp đăng chiếu sa giới
Tăng tăng tuệ mệnh mãn đại thiên
Kim sắc đầu đà ca-sa tràng
Di-lặc tôn Phật tục thánh điền
Ma-ha Ca-diệp công huân đại
Tận vị lai tế ân vô biên.

Việt dịch

Đỉnh Linh Sơn tâm ấn mật truyền,
Như Lai ấn chứng khơi nguồn thiền.
Đèn pháp tổ truyền soi pháp giới,
Đuốc tuệ tăng sai chiếu đại thiên.
Cà-sa khổ hạnh trang nghiêm pháp,
Di-lặc hạ sanh nối thánh điền.
Công cao đức cả Đại Ca-diếp,
Ơn sâu hóa độ mãi lưu truyền.

優波離尊者
波羅木叉是大師
依教奉行修總持
金剛寶珠常在握
美玉無瑕時護之
諸彿本源精進力
菩薩母體篤行思
西土南山規範普
緇門楷式眾基石

Ưu-ba-li Tôn giả

Ba-la-mộc-xoa thị đại sư
Y giáo phụng hành tu tổng trì
Kim cương bảo châu thường tại ác
Mỹ ngọc vô hà thời hộ chi
Chư Phật bản nguyên tinh tấn lực
Bồ Tát mẫu thể đốc hành tư
Tây độ nam sơn quy phạm phổ
Truy môn giai thức chúng cơ thi (thạch).

Việt dịch

Thờ giới làm thầy nêu tôn chỉ,
Y giáo phụng hành, muôn pháp quy.
Kim cương châu báu tay nắm giữ,
Ngọc đẹp không tì vết thường khi.
Sức tinh tấn suối nguồn chư Phật,
Hành Bồ Tát hạnh quyết tư duy.
Khuôn mẫu núi Nam cùng Tây độ,
Tăng-già mô phạm vững thanh quy.

阿難尊者
如是我聞印心田
結集三藏照地天
光明破除一切闇,
多聞記憶萬德篇
彿法流傳三千界
僧倫受化百億川
後賢普霑醍醐味
慶喜功勳廣無邊

A-nan Tôn giả

Như thị ngã văn ấn tâm điền
Kết tập tam tạng chiếu địa thiên
Quang minh phá trừ nhất thiết ám
Đa văn kí ức vạn đức thiên
Phật pháp lưu truyền tam thiên giới
Tăng luân thụ hóa bá ức xuyên
Hậu hiền phổ triêm đề hồ vị
Khánh Hỷ công huân quảng vô biên.

Việt dịch

Ruộng tâm gieo hạt “nghe như vậy”,
Ba tạng gồm thâu sáng đất trời.
Quang minh chiếu phá trừ u ám,
Nghe nhiều nhớ kỹ đức truyền đời.
Phật pháp lưu thông ngoài ba cõi,
Tăng đoàn hoằng hóa khắp muôn nơi.
Hậu học hưởng nhờ dòng sữa pháp,
Công ơn Khánh Hỷ thật cao vời.

富樓那尊者
橫說豎說塵剎說
法化廣披度娑婆
方便權巧接群眾
感應機宜潤枯凋
逆來順受行忍辱
毀至欣納作知識
觀機逗教解眾縛
夢幻泡影如是詳

Phú-lâu-na Tôn giả

Hoành thuyết thụ thuyết trần sa thuyết
Pháp hoá quảng phi độ Sa-bà
Phương tiện quyền xảo tiếp quần chúng
Cảm ưng cơ nghi nhuận khô điêu
Nghịch lai thuận thụ hành nhẫn nhục
Hủy chí hân nạp tác tri thức
Quan cơ đậu giáo giải chúng phược
Mộng ảo bào ảnh như thị tường.

Việt dịch

Tùy cơ giảng thuyết cứu hữu tình,
Hoằng hóa Ta-bà độ chúng sinh.
Phương tiện khéo léo vì đại chúng,
Mưa pháp đượm nhuần muôn sinh linh.
Dù thuận dù nghịch luôn nhẫn nhục,
Trải qua nghịch cảnh trí tuệ sinh.
Tùy lúc giúp người mở trói buộc,
Thấu triệt vô thường giữa tử sinh.

Nguồn tham khảo :

Phật Quang Đại Từ điển (佛光大辭典).
Thập đại đệ tử truyện, Tinh Vân đại sư
THẬP ĐẠI ĐỆ TỬ PHẬT – Thích Minh Tuệ – 1991- Pl 2535

Tìm hiểu thêm về :

Tôn Giả Ma Ha Ca Diếp – Đầu Đà Đệ Nhất

Các đại đệ tử khác

Theo kinh điển Pāli, danh vị các đại đệ tử được ghi nhận tản mát và có số lượng nhiều hơn 10 như
Thi-bà-la (Sīvali): Tài lộc đệ nhất (Phước đức đệ nhất),…