Giáo dục thi cử
Nhiều bạn thắc mắc, hem biết học sinh sinh viên nước ngoài nó học kiểu gì mà thấy “chơi thể thao nhiều hơn ngồi giải bài tập”, hẻm thấy học thêm học bớt gì trơn trọi mà ra đời vẫn giỏi. Hem biết các Đại học nước ngoài làm sao mà nhận ra đó là nhân tài mà tuyển vô hay vậy?
Học để làm gì?
Triết lý về giáo dục ở một số nước châu Á là giáo dục khoa bảng, là “học để thi”, ngược lại với triết lý giáo dục của Unesco là :
- (1) học để hiểu biết
- (2) học để làm người
- (3) học để làm việc
- (4) học để chung sống với nhau.
Vì “học để thi” nên tâm lý ai cũng sẽ “thi gì học nấy”, dẫn đến chuyện học thêm dạy thêm, luyện thi… không bao giờ chấm dứt được. Và từng thế hệ học sinh mệt mỏi từ mờ sáng đến tối mịt ngồi giải ô-mê-tê cộng phi, 3 lọ hóa chất bị mất nhãn, đạo hàm rồi nguyên hàm, tích phân rồi phân tích… cứ như ngoài thế giới không có cái gì khác nữa.
Cũng không trách các bạn được, vì các bạn phải học vậy để THI.
Xưa Tony cũng vậy. Ba năm cấp 3 chưa từng cầm cái ống nghiệm hóa chất, trường có phòng thí nghiệm nhưng thầy bảo thi không ai kiểm tra cái đó, chỉ giải đề tính mol trên giấy, “học cái gì để thi mới học”. Học kỳ cuối năm 12, Tony cũng ngồi học tới 2h sáng, 5h đã thức dậy. Tuổi hoa niên của Tony với dung mạo xấu xí, 17-18 tuổi, lẽ ra phải phơi phới rạng ngời, mà mắc “giải đề luyện thi” 20/24 giờ nên nặng chỉ có 57kg, chiều cao 1m75, mặt dài như cái bơm, hai con mắt lồi ra, mụn bọc khắp nơi, lúc nào cũng ngáp. Lúc đó thấy trên tivi, tuổi hoa niên của các bạn học sinh phương Tây sao mà cao lớn đẹp đẽ quá, nhìn thích ơi là thích.
Giáo dục thi cử bên Tây
Thế giới họ cũng có thi, hem thi sao biết được ai giỏi dở. Họ có các kỳ thi SAT, ACT (cho học sinh phổ thông để vào ĐH), GMAT (thạc sĩ về kinh tế), GRE (thạc sĩ tự nhiên), hoặc tuyển vào trường luật thì có kỳ thi LSAT (Law School Admission Test) , tuyển bác sĩ thì có kỳ thi MCAT (Medical College Admission Test-sau khi đã học xong cử nhân sinh hóa, ai muốn học bác sĩ thì thi tiếp cái này).
Nhưng đó chỉ là điều kiện cần, điều kiện đủ là bài luận, phỏng vấn online, các trải nghiệm thực tế, công tác xã hội… để xem năng lực, khả năng ăn nói, ngoại hình, tâm sinh lý có phù hợp với trường của họ không thì mới tuyển. Đó là ĐH hàn lâm, tuyển tinh hoa. Còn ĐH ứng dụng, tuyển đại trà, tùy trường quyết định hình thức tuyển.
Nguồn gốc của giáo dục tiên tiến là đổi mới các kỳ thi sao cho học sinh không phải vất vả vì nó, ví dụ tổ chức 6-7 lần trong năm như SAT, ACT, thi giấy bút chì hoặc thi online, ủy quyền các trung tâm tổ chức có thu phí, học sinh có thể thi mấy lần tùy thích, tùy khả năng để cải thiện điểm (nhưng 1 số ĐH lớn không chấp nhận kết quả lần 3), và điểm này chỉ là 1 yếu tố để xét vào ĐH. Còn phải tính đến sức khỏe, khả năng xã hội… chứ không phải toàn chữ nghĩa không mà có thể thành người hữu dụng.
Cần áp dụng các kỳ thi nước ngoài như thế này, trước hết bằng tiếng Việt, sau đó khoảng chục năm nữa thi luôn bằng tiếng Anh, để học sinh thi xong muốn đăng ký vào ĐH ở nước nào thì đăng ký. Có thoải mái như vậy, mới có chuyện học sinh sau khi học lớp 12 sẽ tiến hành nghỉ 1 năm, đi lang thang, làm đủ việc để tìm đam mê nghề nghiệp của mình (gọi là gap year), hoặc như 3 quốc gia có năng suất lao động tốt nhất thế giới hiện nay là Israel, Hàn Quốc, Singapore… họ có chương trình đi nghĩa vụ quân sự bắt buộc (ví dụ nam 2 năm, nữ 1 năm… để rèn tính kỷ luật, Việt Nam nên áp dụng, nam tối thiểu 1 năm, nữ tối thiểu 6 tháng để khỏe mạnh hơn).
Thi các chứng chỉ SAT, ACT phiên bản Việt 6-7 lần/năm, thi online mới tạo cho học sinh cảm giác thoái mái, học 1 buổi đi chơi thể thao 1 buổi, thiện nguyện hay tình nguyện 1 buổi được, hoặc đi học mấy kỹ năng, thêu thùa may vá, võ thuật bơi lội, cắm hoa nấu ăn, làm mộc làm nhà… này nọ. Thi online cũng không tốn kém tổ chức, giáo viên chấm thi này nọ…
Mọi thứ hội nhập, chúng ta nên nhập mô hình giáo dục của phương Tây về mà ứng dụng. Lúc đó, ĐH Harvard sẽ phải cạnh tranh để nhận nhân tài với ĐH Cà Mau. Thế giới đã rất phẳng, công dân quốc gia thành công dân toàn cầu, trái đất chỉ là 1 hành tinh nhỏ xíu trong vũ trụ.
Ở các nước, giáo viên còn đang lo lắng là khoảng vài trăm năm nữa, trái đất ô nhiễm, hết trong lành, giáo dục phải tạo thành tựu giúp con người đi tìm 1 hành tinh khác có thể sống được. Và học sinh các nước đang đợi tìm những bộ óc kiệt xuất như Albert Einstein (anh-sờ-tanh). Kiến thức (fact) chỉ là 1 phần, họ chú trọng dạy học sinh tư duy (think) như Anh-Sờ-Tanh nói về giáo dục.
Chỉ có đổi mới cách tuyển sinh theo hướng khuyến khích hoạt động xã hội, thể chất như phương Tây mới không có hiện tượng luyện thi, học thêm, dạy thêm… vì không ai có thể học thêm được môn làm tình nguyện, từ thiện, công tác xã hội, rèn luyện sức khỏe, hiểu biết xã hội, tư duy, lối sống,…
Cách sắp xếp bàn ghế Trường Đại học phương Tây
Trước thập niên 60, mô hình một lớp học của ĐH phương Tây là thầy đứng trên bục, còn học trò thì ngồi phía dưới với các bàn xếp song song, ngang bằng nhau. Thầy đứng trên cao sẽ nhìn xuống và điều hành buổi học. Thầy nói nhiều hơn trò. Thầy hỏi, trò trả lời. Học trò được sắp xếp theo danh sách, ví dụ 50 bạn lớp Kinh tế KT3, gắn bó với nhau suốt 5 năm học. Cứ sáng sáng, 50 bạn này sẽ ngồi trong lớp, sẽ có từng thầy tới dạy. Lớp là của trò. Ví dụ sáng nay lớp KT3 học ở phòng A212, có cô Marie đến dạy Kế Toán, chiều có thầy Peter đến dạy Thống Kê. Thầy phải tìm trò mà dạy.
Sau đó, họ cải cách. Mô hình lớp học mới là thầy sẽ đứng thấp hơn trò. Học trò vây quanh, cao hơn thầy để nghe cho rõ. Thầy phải ngước lên, tương tác với học viên. Có thể leo lên tận nơi học viên ngồi để trò chuyện, phỏng vấn, chất vấn. Trò nói nhiều hơn thầy. Trò hỏi, thầy trả lời. Lớp là của thầy.
Ví dụ cô Marie dạy Văn ở phòng A211 sáng thứ 2 từ 8h-11h, thầy Peter dạy toán ở phòng B301 chiều thứ 2 từ 2h-4h. Trò chủ động, muốn học ai thì đăng ký học và tự tìm thầy mà học. Thầy cạnh tranh nhau, dạy dở quá không ai học thì ráng chịu. Học trò bỏ tiền ra học, vắng mặt cũng chả sao, không cần điểm danh. Bỏ tiền ra mà không học thì quyền của họ, họ không tiếc tiền thì thôi chứ sao lại ép?
Nên hầu hết ở ĐH nước ngoài hiện nay, bàn ghế phòng học cũ đều đã được sắp mới theo hình vòng cung hoặc rẽ quạt, phía sau luôn cao hơn và ghế ngồi được bố trí so le với phía trước. Trước mặt học viên có 1 cái bảng tên để giảng viên kiểm soát ai vắng mặt, cũng như gọi tên khi giơ tay lên một cách đầy tôn trọng.
Người ta tính toán rằng, việc sắp ghế hình vòng cung/bán nguyệt/rẽ quạt… ở phòng học sẽ khiến học viên tập trung tiếp thu cao nhất. Và việc đào tạo đạt mức tối ưu.
Nên các bạn nếu xây mới giảng đường, lớp học, phòng huấn luyện nhân viên…thì lưu ý mô hình này nhé.
