Những tháng ngày du hạc (du học) - TnBS

Những tháng ngày du hạc

Những tháng ngày Harvard

Đợt 1 (2008, Há Vợt)

Năm 2007. Mục tiêu hạc xong ĐH, thạc sĩ, mở công ty, mở nhà máy, mở trang trại, cất nhà mua xe, gia đình lớn gia đình nhỏ gì cũng đều đã hoàn thành, chỉ còn giấc mơ du hạc là dở dang. Nên khi thấy kinh tế suy thoái, nhắm làm ăn hơi khó là Tony đi du hạc, dù ngắn hạn 6 tháng 1 năm cũng xách cặp đi, kể cả mấy khoá ở New Zealand, Hồng Công, Singapore, Nhật, châu Âu…chỉ có vài tuần cũng đi tuốt.

Lúc ở nhà làm chủ nhà máy thì nhìn Tony bận áo công nhân lấm lem dầu mỡ, dù lúc làm chủ trang trại trồng nấm trồng rau thì Tony đen thui với chân đất và cái nón lá trên đầu, tuy nhiên khi bước vào giảng đường là Tony bận áo sơ mi trắng quần jean, tóc hớt cao, đeo ba lô như sinh viên ngay, nhìn dễ thương lắm.

Cứ ước mơ là phải thực hiện cho được. Bạn bè đi hạc xong về hết rồi, giờ mình mới vác mẹt đi, có sao. Đời phải 1 lần du hạc để sau này có cái kể con cháu nghe chứ. Còn mấy ngày nữa lên đường, tự nhiên thấy trong người như đang ở Mỹ. Sáng nào ngủ dậy Tony cũng cảm thấy bị jetlag (tình trạng say máy bay và chênh lệch múi giờ), dù đang ở Sài Gòn mới lạ.

Hôm lên Củ Chi thăm nhà máy, cậu tài xế mở radio, ca sĩ ca bài “Quê hương là chùm khế ngọt”, Tony ngồi nghe mà khóc rấm rứt, bứt tóc bứt tai vì nhớ Việt Nam. (Xem thêm : Chuyện hát ca và nỗi lòng người xa xứ). Tụi Singapore ngồi cùng xe (tụi nó qua góp vốn làm en với Toni) tụi nó ngạc nhiên, hỏi ủa tại sao em khóc? (giống Mr Bụt hỏi Ms Broken Rice). Toni sẵn tiện dịch luôn nội dung bài hát (hometown is a bunch of sweet star fruit – Tony giỏi quá cái chi cũng dịch được). Tụi nó nghe xong thích thú, bắt ghé chợ mua ‘trái quê hương’ để ăn cho biết. Hẻm cho nó ăn nhiều, sợ bị Tào Tháo rượt (nói vậy chứ anh Tào anh hùng nổi tiếng trong thiên hạ, đi rượt đuổi mấy đứa ỉa chảy làm chi).

Sang Hoa Kì lần này, hành trang Tony mang theo chẳng có gì ngoài cái camera cả chục chấm, cứ thấy bãi cỏ là nằm sõng xoài xuống đưa cuốn vở lên cằm rồi nhờ ai đó chụp. Tốt nghiệp xong, kiến thức sách vở đâu không thấy chỉ thấy mang về nước mấy vali toàn Album và Album hình ảnh. Các chủ đề “Toni và bạn hữu, Toni và giáo sư, Toni và thư viện, Toni và căng tin, Toni và đường phố, Toni và X xì, Tony và Y cà rốt” …đều được bọc giấy kính cẩn thận, ghi rõ thời gian địa điểm chụp để không có đứa nào cãi được là dùng phô-tô-xốp. Sợ tụi nó không tin là sự lo lắng nhất của Tony trong suốt thời gian du hạc.

Còn phải mang theo tiền nữa chớ. Ở bên này ai xin cũng không cho, ki bo keo kiệt, qua bên kia, mỗi lần nghe “chùm khế ngọt”, Toni lập tức đến Western Union thực hiện hành vi kiều hói. Cố tình sai chữ “hói” cho nó ra Việt kiều. Đúng là khả năng hòa nhập nhanh dễ sợ.

Rồi đang search thử NASA hay Boeing ở bang nào nữa chớ, ở bển đi làm thêm cắt cỏ hay làm móng mệt thấy bà, về nước phải nổ, lúc rảnh rỗi, ngoài giờ lên lớp, Tony có đi làm phi hành gia NASA. Tối thứ 6 bay ra không gian rồi tối chủ nhật bay về trái đất, sáng thứ 2 đi hạc.

Bài 2: Chuyện I-răng, I-rắc

1. Hồi Tony còn học ở bển, lớp hay chia thành các nhóm để debate (tranh luận). Có lần trong môn Leadership (kỹ năng lãnh đạo), Tony ở một team nọ. Bên kia nói xong bên này nói lại, nhưng thay vì phản biện, bên kia ngay lập tức phất cờ trắng, nói thua. Tony sau này ngồi cà phê với 1 anh trong team đó, đem thắc mắc ra hỏi, ảnh nói tại tao thấy trong team mày có 2 người châu Á phát âm tiếng Anh không phải bản xứ, nên tụi tao kết thúc sớm, kẻo biến thành màn cãi nhau trên giảng đường. Anh nói, từ nhỏ, ba mẹ thầy cô khuyên là khi sang châu Á, hoặc làm việc với người châu Á (không phải sinh ra ở phương Tây), hạn chế chỉ trích, phê bình họ. Còn nếu chẳng may mình bị họ phê bình thì xin lỗi ngay và im lặng.

Đặc tính nổi bật của dân Á châu là rất khoái chỉ trích người khác, nhưng khi chính mình bị phê bình thì như đỉa phải vôi, lộn gan lên đầu. Ai chê họ 1 lần là họ nhớ miết, nhắc miết, thậm chí trả đũa trả thù chứ không phải chơi. Lỡ chê trước mặt người khác thì thôi rồi, họ sẽ “sống để dạ, chết mang theo”, vì cái tôi họ lớn, sĩ diện họ lớn. Họ lo sợ nhất trong giao tiếp chính là “lose face” (mất mặt) nên phải tuyệt đối khéo léo.

Rất đông người châu Á không chấp nhận sự khác biệt dù họ nói tôn trọng, nhưng thấy ai khác mình là lập tức khó chịu. Họ dạy nhau, giao tiếp khôn ngoan là “tốt khoe xấu che”, tức cái gì tốt thì loan báo rộng rãi, cái gì xấu thì giấu kín bưng. Sai lầm, cái xấu không được nói ra công khai, phải “đóng cửa bảo nhau”. Nhưng hàng xóm lại có sở thích hóng hớt và bàn chuyện cá nhân, bàn chuyện “người” hơn là chuyện “việc”. Một bên kiên quyết đóng cửa để xử lý nội bộ, 1 bên hóng nghe cho bằng được, thì chuyện gì sẽ xảy ra, chắc mày cũng đoán được.

Sĩ diện là nguồn gốc của nói dối, của lấp liếm, (xem bài : lấp liếm và mỏi miệng), tụi tao cũng phải nói dối để “keep face” cho tụi mày. Chê tụi mày mặc quần lỗi mốt hay tư thế cầm rượu vang không sang, hay ồn ào nơi công cộng thì tụi mày sẽ “let you know my hand” – cho mày biết tay– ngay. Quê thì khó huề. Nên tụi tao gặp tụi mày là khen thôi là khen, như khen trẻ con ấy, để được việc. Khen thì làm gì cũng được, kêu chết cũng vừa tủm tỉm vừa cười vừa chết.

Cái Tony mới nhớ có lần Tony nấu cơm đãi tụi nó ở nhà trọ. Đồ ăn phải nói dở như hạch, Tony nuốt còn khó mà cả chục đứa nói “wonderful”, “excellent” thậm chí đứa khó tính nhất cũng gật gù bảo “nát bét” (not bad), giơ ngón tay cái lên khen kiểu mày là số 1. Tony vui nên ngồi cười, sướng 7 ngày 7 đêm, dù sau đó rửa chén tới 2h sáng. Giờ coi hình cũ, thấy ngồi cười miết như khùng.

2. Lúc mới qua bển, Tony cũng hay chỉ trích. Thấy khác những gì mình nhận thức xưa nay là lên giọng, toàn you are totally wrong (mày hoàn toàn sai). Cái tụi nó sợ hãi, nói “i am so sorry”, “it is my fault”, “is there anything I can do to make you happy””, – tao có thể làm gì để mày có thể bỏ qua cho tao? Xong nó lén lén biến mất. Lần sau gặp mình, tụi nó cũng cười tươi nhưng trò chuyện qua loa chứ không nhiệt tình nữa. Mình thì chồm chồm lao tới, xoáy vô hỏi thăm chuyện cá nhân, hỏi bồ bịch vợ con, hỏi thu nhập, hỏi xe hỏi nhà, hỏi cha hỏi mẹ, quần áo tóc tai, xu hướng tình dục, ý kiến của mày về con A thằng B thế nào, mày có biết người nổi tiếng XYZ không…, mấy cái tò mò tọc mạch nhưng lúc đó mình nghĩ là quan tâm. Nhưng tụi nó cứ nhìn đồng hồ rồi nhìn lên trời xuống đất, rồi nói bữa nào gặp lại nha. Cái Tony hết nguồn thông tin để “quan tâm” và loan báo cho bạn bè quan tâm, cũng tiếc.

3. Tony có quen một bác nhà văn nọ. Có lần, bác viết 1 bài báo xem xét bỏ Tết cổ truyền. Lập luận của bác đây là tết của người Trung Quốc, theo nông lịch, tức lịch mặt trăng. Ý tưởng này thật ra không mới, vì cách đây hơn 150 năm, ông Fukuzawa Yukichi đã hiến kế cho Minh Trị Thiên Hoàng về cách thức đưa nước Nhật thoát Á, thoát cách nghĩ cảm tính và quan hệ bùng nhùng để bắt kịp các nước phương Tây, ông đã đề cập cái này.

Thoát Á Luận (lý luận thoát Á) đã giúp Nhật Bản vươn lên thành nước châu Á duy nhất trong các cường quốc G7 cho đến nay. Hiện các nước vốn chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa (là các quốc gia dùng đũa) như Hàn Quốc, Nhật Bản cũng đã bỏ Tết âm lịch. Theo xu hướng kinh tế phát triển, tự nhiên Tết hết vui, rồi người ta không quan tâm nữa. Hàn Quốc xem 3 ngày đầu năm âm lịch là holiday, nghỉ 3 ngày đi du lịch, còn Nhật thì chuyển qua tuần lễ vàng từ Noel đến Tết dương lịch.

Khi bài báo đăng lên, 1 làn sóng phản đối dữ dội, may là hồi đó chưa có mạng xã hội. Với các quan niệm cá nhân, chúng ta có thể phản biện, tranh luận, hoặc ghi nhận, nhưng đừng ném đá. Tranh luận là nguồn gốc của phát triển tư duy, nhận thức. Tuy nhiên, tranh luận phải có phưong pháp, nên xoáy vào vấn đề cần mổ xẻ. Không có ai sai ai đúng, chỉ có cái gì đúng, cái gì sai. Đừng bao giờ chỉ trích dữ dội đối phương cho đã miệng. Người bị chỉ trích cũng đừng có “tự ái” (nhưng thường hiểu nhầm là tự trọng), dùng mọi tiểu xảo tiểu tiết để phản đòn, hoặc suy nghĩ tiêu cực yếu thế như thôi “nghỉ chơi”, “nghỉ làm”, “rút vốn”, “ly dị”…Cũng đừng tiểu nông mà “quân tử trả thù 10 năm chưa muộn”, quân tử gì lạ vậy Tèo?

4. Còn nhớ hồi năm nhất ĐH, Tony có tham gia 1 lần nhậu, tranh luận đề tài “Nên ăn sáng trước hay quánh răng trước”. Ban đầu nói chuyện rất vui, sau hồi cay cú. Hai bên canh me ai nói sai chữ nào là bắt bí liền. Lôi mấy câu nói của người nổi tiếng như Khổng Tử, Mạnh Tử, Aristotle, Descartes… gì đó để chứng minh người kia sai (thật ra, mấy ông đó chỉ là các triết gia cổ, quan niệm cá nhân của họ cả ngàn năm trước đã cũ như những phế tích còn sót lại. Những quan điểm này chưa chắc đúng thời đó huống hồ gì với thời nay. Rồi ai biết có tam sao thất bản hem, ổng có nói vậy hem, mấy thế hệ sau suy diễn cũng có).

Đỉnh cao “tranh luận” là 2 bên “tranh nói”. Kỹ thuật hỏi dồn – 1 thủ thuật trong tranh luận – được áp dụng triệt để cho người kia mất bình tĩnh, nói sai để bắt bẻ. Cũng may là Tony cũng đã kịp thời dĩ hòa vi quý bằng những câu chuyện hài hước. Bắt tay làm lành, nghiêng ngả lấy xe ra về, vừa nói tụi mình thống nhất với nhau là Mỹ không nên quánh I-rắc nha. Chủ đề ban đầu là “quánh răng”, cãi sao đó biến thành quánh I-răng, rồi lôi I-rắc vô, đẩy lên cao trào sao đó có cả NATO, Nga, Nhật…vô nữa.

Giờ đám bạn xưa gặp nhau, nhắc lại mắc cười gần chết. Cũng có bạn thói quen sống không quên quá khứ – một thói quen lạc hậu Á châu – nói lịch sử không được phép lãng quên, không chịu làm lành. Năm lớp 1 mày đổ mực lên áo tao, tao hận mãi mãi thiên thu nha mậy. Tony năn nỉ: thôi các bạn ơi, hồi đó tụi mình nhận thức non nớt quá, tranh luận trước sau gì cũng biến thành cãi lộn. Hồi đó quánh nhau thì ai chẳng cố gắng hết sức để gây người kia thương tích, cũng phải nói người kia thế này thế khác, lúc đó giận mất khôn. Giờ phải hào sảng quên đi.

Các cuộc tranh luận trên truyền hình hay trên mạng bây giờ thực ra là buổi cãi vã cho vui giữa các bạn tuy lớn tuổi nhưng đầu óc vẫn dễ-thương- tuổi-học-trò, 10 năm nữa họ xem lại họ sẽ gãi đầu cười ngượng nghịu cho xem. Ai cũng có một thời bé dại để lớn lên về mặt nhận thức. Nói vậy mà cũng có 1 số bạn hem chịu. Hem chịu thì tự mình khổ tâm thôi. Lịch sử là cái hem có thay đổi được.

Cái duy nhất chúng ta có thể làm là viết những dòng tốt đẹp cho ngày hôm nay. Vì, với ngày mai, hôm nay sẽ là lịch sử.

Harvard, 2009.

Lại một chuyện ở Harvard

(Dạo này bệnh Alzheimer nặng nên nhớ chuyện gì kể chuyện đó, không đầu không đuôi mong các bạn thông cảm)

Có 3 trường hành chính công hàng đầu thế giới,

một là trường Kennedy của ĐH Harvard,
hai là trường Woodrow Wilson của ĐH Princeton và
ba là trường Lý Quang Diệu của ĐH Quốc gia Singapore.

Tony đã tham quan trường số 1 và số 3, trường số 2 chưa có cơ hội, hẻm biết có bạn con dượng nào học ở đây không nữa, nếu có báo cho Tony biết để ghé thăm.

Lần thăm quan trường Kennedy là lúc Tony còn theo học ở HBS (Harvard Business School). Nếu mình đi từ trường kinh doanh Harvard thì băng qua cầu Anderson Memorial, dọc theo đường J.Kennedy street sẽ nhìn thấy ngôi trường Kennedy này bên phía trái.

Một bữa nọ, Tony được bạn đang học trong đó rủ vô tham quan, tình cờ ở giảng đường lớn có một cuộc thi hay một buổi học, Tony mới vô dự thính. Trên bục thuyết trình là một bạn sinh viên người Trung Quốc, nói tiếng Anh khá lưu loát. Bạn hùng biện đại ý là “Tôi tự hào là người Trung Quốc, đất nước 5000 văn hiến”. “Tôi càng tự hào vì mình sinh ra và lớn lên ở Tây An, từng là kinh đô mấy đời vua Tần Thủy Hoàng, Võ Tắc Thiên, Đường Minh Hoàng…”. “Tôi tự hào vì nền kinh tế Trung Quốc đã soán ngôi Nhật Bản trở thành nền kinh tế lớn nhì thế giới”. “Tôi tự hào và tự hào…”

Rồi thấy mọi người giơ tay hỏi thăm về các thành tích và thành tựu của Trung Quốc, thấy bạn nói ro ro, cần cái gì thì bấm nút chiếu số liệu lên ngay, như GDP, dân số, xe hơi, giáo dục, y tế… Nói chung về mặt chuẩn bị thuyết trình thì quá chuẩn.

Sau đó một bạn Nhật lên, cũng “tôi tự hào vì đến từ nước Nhật, quê hương tôi là nước châu Á duy nhất trong group G7 toàn cầu. Người Nhật nổi tiếng thế này thế kia thế nọ…Sản phẩm Nhật nổi tiếng thế này thế kia”. Rồi cũng thảo luận, không có gì đặc sắc cả.

Sau đó là một bạn người Thổ Nhĩ Kỳ, cũng tự hào kinh khủng với đế chế Ottoman, rồi các danh lam thắng cảnh, kiến trúc, di tích lịch sử, di sản văn hóa thế giới… Rồi tới bạn Hàn Quốc lên nói về làn sóng Hanluy, về kỳ tích sông Hàn, đại loại “tôi tự hào vì mình là người Hàn Quốc. Cha tôi là một thầy giáo nhỏ bé nhưng có mấy công trình khoa học. Mẹ tôi là một người nội trợ và yêu thương tôi, chắp cánh ước mơ cho tôi đến đây”….

Tony ngồi nghe mà thấy buồn ngủ. Đâu khoảng 6-7 bạn thuyết trình xong (mỗi bạn được nói 5 phút và các bạn được chất vấn mấy phút sao cho một buổi học kéo dài trong 120 phút là nghỉ giải lao), thì ông thầy lên tóm tắt. Ổng hỏi nãy giờ các bạn nói “tôi tự hào là người đến từ đất nước văn hiến, nhưng cho tôi hỏi là các bạn có là người văn minh?”

Cả nhóm thuyết trình ngồi trên bàn đầu có vẻ lúng túng. Không ai dám giơ tay nên ổng mới nói thêm là, “chúng ta chỉ nên tự hào khi mỗi chúng ta là một người văn minh”. Cả lớp nhìn nhau và nhiều tiếng ồ, nhiều cánh tay đưa lên. Ông ra dấu hiệu hạ tay xuống rồi giải thích, đại ý là “trời xui đất khiến sao đó mà mày sinh ra ở đất nước đó, có gì mà tự hào”? Tư duy thông thường của chúng ta là “I am proud of abc (tôi tự hào vì abc), nhưng toàn là của người khác, không phải của mình. Giả sử tôi tự hào vì sinh ra ở một vùng đất hiếu học, nhưng tôi chả muốn học, thì có gì mà tự hào, không lẽ mày tự hào giùm? Tôi tự hào vì tôi sinh ra ở vùng đất võ, nhưng không tập luyện gì, thấy trộm cướp là chạy mất dép, thì có nên tự hào không? Tôi sinh ra trong một thành phố có bề dày lịch sử mấy ngàn năm, thì tôi hỏi các bạn đã có đóng góp gì cho thành phố ấy chưa? Mắc mớ gì người Tây An, người Bắc Kinh thì tự hào còn người một làng quê nào đó ở tỉnh Cam Túc thì không? Nhiều bạn tự hào vì cha mẹ tôi là, ông bà tôi là…thì đó là chuyện của ông bà bố mẹ các bạn. Họ có đoạt giải Nô-ben thì tôi chỉ tôn trọng họ thôi, tôi không tôn trọng bạn chỉ vì bạn là con của ông ấy. Chừng nào bạn có thành tựu gì đi, lúc đó bạn hẵng tự hào”.

Khi thầy vừa dứt lời, những tràng pháo tay vang dội. Thầy nhìn đồng hồ và nói “nhiều bạn ở đây tự hào mình là sinh viên Harvard, nhưng điều đó không có ý nghĩa gì cả, đơn giản nó chỉ là cái trường học. Còn cái bạn đóng góp cho xã hội mới là cái mà các bạn nên tự hào. Vì hết giờ nên tôi chỉ trả lời 1 câu hỏi, ai hỏi nào”. Nhiều cánh tay giơ lên nhưng thầy chỉ một chị người da đen bé nhỏ ngồi trong 1 góc, chị giới thiệu chị là giảng viên đại học ở Nigeria. Chị hỏi “nếu ai đó hỏi tôi, bạn có tự hào khi bạn là người Nigeria không, thì tôi sẽ nói thế nào, thưa thầy”. Ông thầy mới mỉm cười đáp, bạn hãy nói là “Tôi là người Nigeria, tôi đến từ Nigeria và tôi tự hào vì tôi là một người tử tế trong 7 tỷ người trên trái đất này”.

Lớp học nghỉ giải lao trong tiếng lao xao của nhiều học viên. Chúng ta phải có tầm nhìn quả đất, chúng ta là công dân toàn cầu mà còn tư duy tỉnh này tỉnh kia, nước này nước kia chi cho mệt. Tony chia tay bạn, đi vài bước nữa là tới quán phở Le’s Vietnam Cuisine rất nổi tiếng ở Harvard Square. Tony gọi tô phở xe lửa ra ăn, và thấy nhớ Việt Nam quá trời quá đất…

American Aroma

Hồi ở bển, Toni thấy bọn Mỹ sao thơm tho quá trời, mọi thứ của họ có một mùi rất riêng, không giải thích được nên tạm gọi là mùi Mỹ. Nên mang tiếng là đi du hạc chứ có hạc cái chi mô, suốt ngày tìm hiểu sao tụi Mỹ thơm quá.

Cuối cùng, Toni phát hiện là họ không có phơi đồ, mà dùng máy sấy, trong đó có bỏ mấy miếng giấy thơm, gọi là fabric softener vào. Họ cũng bỏ giấy thơm này vào tủ đồ, thùng carton… nên cái gì cũng thơm phưng phức. Toni bắt chước. Hành trang mang về nước là 2 vali toàn giấy sấy, thơm lừng cả sân bay.

Hiện tại, giấy sấy để vương vãi khắp nơi, trong văn phòng, trong toilet, trong xe hơi, trong tủ quần áo,…

Rồi Toni cũng đi tìm cho bằng được 1 cái máy sấy, kiên quyết không thực hiện hành vi phơi nữa. Mua bên siêu thị điện máy Thị Nghè chứ đâu. Có đúng 1 cái. Thằng bé bán máy khăng khăng cho rằng Toni là việt kiều, chứ Việt nội địa không ai xài cái này cả, lý luận của nó cho rằng, phàm ở nước ta, quần áo phải giăng giăng ra cho người ta ngắm. Thế mới có bài hát ”nhà nàng ở cạnh nhà tôi, cách nhau 1 cái sào phơi áo quần, ai người sống giữa bâng khuâng, nàng như cũng có-cái quần giống tôi”.

Trở lại vụ cái máy sấy, khiêng về, Toni đêm đó bỏ ngủ, thực hiện ngay các hành vi giặt sấy. Cái gối cũng đem ra sấy, cái giẻ lau cũng sấy. Giờ cứ mỗi chiều tan hãng, Tony lật đật chạy về nhà, không chơi với ai nữa, chỉ quấn quít bên cái máy không thôi.

Mùi Mỹ bắt đầu sực nức đầy nhà. Và ai cũng thix.

Xem thêm :