1. Trong Hán Sở thư hùng, thiên hạ vẫn cho là Hạng Vũ giỏi giang hơn Lưu Bang nhiều, nhưng chung cuộc lại thua. Có nhiều nguyên nhân, nhưng lịch sử nhắc sâu vào 1 chi tiết là Hạng Bá, chú của Hạng Vũ, người mà Hạng Vũ tin tưởng hết lòng, là một kẻ không kín miệng, không đủ bản lĩnh làm sếp. Cho làm tướng (kiểu CEO ngày nay của các doanh nghiệp) nhưng lại không giữ miệng, tiết lộ chuyện cơ mật, khiến Hạng Vũ thất bại trong đợt tấn công chính vào Lưu Bang. Tố chất lớn của người làm tướng, là phải kín bưng, các nước cờ họ đi không ai biết, kể cả vợ con. Nhiều vị tướng bại trận cũng vì tiết lộ ngày mai mình đi đâu cho vợ hoặc người tình, và vợ/người tình thì lo lắng, đi ra chợ gieo quẻ bói xem cát hung thế nào, và cứ thế việc quân lọt ra ngoài. Tố chất là người làm tướng là không chia sẻ việc quân với người không liên quan.
2. Bạn A, năm ngoái làm hồ sơ du học. Mới dự định mà đã kể khắp vì chịu không nổi. Thế rồi bạn phỏng vấn trượt visa, sau đó thì phải giải đáp thắc mắc của cả trăm người, tốn thời gian vô cùng. Người thương thì lo lắng, người ghét thì hả hê, người quan tâm tò mò thì bu vô hỏi.
3. Ca sĩ B, vừa có thai là loan tin ầm ĩ trên báo. Post hình chuyện thai nghén, chồng chăm sóc vợ ăn uống ra sao lên phây. Người thương cũng nhiều mà kẻ ghét cũng không ít, nên khi nghe cô động thai thì vui mừng bảo cho chừa, nói những lời ác độc cay nghiệt, hả hê. Lần sau cô có thai, cô bí mật cho đến ngày sinh. Gặp mình, cô nói, trước đây, em thật dại dột khi chia sẻ chuyện cá nhân. Lẽ ra, khi có thai, chỉ có 2 người em nên thông báo là chồng em và mẹ ruột em. Vì họ là người sẽ giúp em khi sinh. Còn những người KHÔNG THỂ GIÚP MÌNH, việc thông báo tin tức cho họ sẽ khiến mọi thứ rắc rối thêm. Với người không liên quan thì không việc gì phải báo cáo hay chia sẻ, đó là nguyên tắc về thông tin cá nhân, nhưng giờ em mới hiểu.
Chuyện mình bị bàn tán, bị cản là DO MÌNH nhiều chuyện mà ra, chứ mình không nói CÁI MÌNH NGHĨ TRONG ĐẦU sao ai biết?
4. Bạn C, sau 5 năm làm phiên dịch thì quen một đối tác người Nhật, ông ấy đề nghị đầu tư một cơ sở sản xuất tăm xỉa răng để xuất khẩu, bạn lo đầu Việt Nam, ông Nhật lo tiếp thị ở bên kia. Bạn vốn là “con ngoan trò giỏi” nên nghỉ làm cũng xin phép gia đình, mở cơ sở làm ăn cũng xin phép. Cha đồng ý – mẹ phản đối. Bà mẹ tới gặp ông Nhật, điều tra đời tư người ta, ông Nhật không chịu, nói làm ăn thì liên quan gì đưa giấy tờ kết hôn hình vợ con ông ấy bên Nhật cho coi. Rồi bà mẹ sợ nên làm ầm ĩ cả lên, ai ai cũng biết, bạn nhức đầu đòi chết đòi sống. Sau này bạn nói những chuyện cá nhân làm ăn như thế này, không cần phải thông báo với cha mẹ gì cả. Chuyện mình mình làm, làm ăn chỉ thông báo với người LÀM CHUNG, NGƯỜI GÓP VỐN.
Người làm ăn là đối tác, gặp gỡ bàn chuyện kinh doanh mà dắt chồng vợ cha mẹ đi theo, thật là phiền cho người ta. Họp lớp hay đám bạn thân đi nhậu cũng vậy, cứ có vợ có chồng kè kè theo, thật là khó tự nhiên cho người khác. Ra mở công ty mà chồng làm giám đốc, vợ làm kế toán thì công ty đó chỉ phát triển ở giai đoạn đầu.
Vì tiền quản chặt quá, cơ hội dễ bị bỏ qua, không chịu bỏ tiền đầu tư thì sao có thu hoạch, sợ mất sao làm lớn, chỉ đưa mồi nhỏ ra nhử thì chỉ có thể câu được cá nhỏ. Và người giỏi cũng ngại vô làm, tâm lý họ sợ gia đình trị trong doanh nghiệp, nhất là ra những quyết định cảm tính, tùy tiện vì “vợ thấy con đó ngứa mắt, chồng đuổi đi cho vợ”. Có bữa thì cả giám đốc và kế toán trưởng đều vắng mặt, không ai ký giấy tờ vì “nhà có đám giỗ”. Các doanh nhân lớn, không ai biết mặt chồng con, vợ con của họ là ai, làm gì, ở đâu, có người chỉ giữ 1 ít cổ phần trong công ty và hết. Dù 1 đám “tò mò viên” suốt ngày vểnh tai lên nghe ngóng, săn hình, đồn thế này, thế kia… Mình còn quan tâm đời tư người khác là mình còn quá tò mò tiểu nông và….quá rảnh.
5. Bạn D, học xong cấp 3. Lúc bạn thi ĐH, ngành ngân hàng còn hot. Bốn năm sau, ngành này bão hoà, trường nào cũng hàng nghìn bạn tốt nghiệp. Vật vạ mãi ở phố, bạn đăng ký thực tập sinh nông nghiệp ở nước ngoài. Làm lương một ngày khoảng 60-70 đô la Mỹ, nhưng lao động chân tay, có 1-2 ngày đi học/tuần. Bạn thấy thú vị nhưng gia đình bạn thì không. Nghe con trai kể “chuyện ở bển”, ba mẹ bạn kể cho chòm xóm nghe ngay, rồi chỉ sau 1 ngày, cả huyện đều râm ran. Nói tưởng học giỏi vậy thì làm ông này bà kia, té ra đi xuất khẩu lao động. Có vô NASA Boeing gì đó còn tạm chấp nhận, đằng này đi hái cà chua trồng nấm, vắt sữa bò…xấu hổ chưa. Cha mẹ bạn ấy thì buồn vì khổ tâm, còn bạn ấy thì tâm tư mãi.
Đọc thư bạn mà mắc cười. Mắc mớ gì buồn. Kệ mọe họ chứ, có nuôi nhau ngày nào đâu mà quan tâm họ nghĩ gì, họ nói gì. Chữ sĩ được trọng quá mức trong văn hoá Khổng Giáo khiến ai cũng muốn ngồi đọc sách và chỉ tay năm ngón, bất chấp năng lực. Rồi hệ quy chiếu của mình xưa nay là hệ quy chiếu văn hoá làng xã, nên anh Dư chị Luận nào đó…dựa trên hiểu biết nhỏ nhoi của mình mà nhiệt tình đánh giá người khác. Ai cũng biết người khác phải nên làm gì, phải sống thế nào trừ bản thân họ. Hàng xóm láng giềng người quen là ai? Tập hợp những con người đó với nhận thức có hạn, hiểu biết có hạn,…nên không việc gì phải sợ. Mỗi người trong chúng ta giỏi lắm biết và giao tiếp với 1000 người, quanh đi quẩn lại 1000 người đó biết nhau, chuyện đông tây nam bắc có biết chi mô mà ý cò ý kiến? Ngoài kia thế giới có 7 tỷ người so với tập hợp 1000 người trong làng hoặc trong phường, có nhiều cái khác lạ lắm. Những cái thành công, thất bại, trí khôn và kinh nghiệm của người quen không giải quyết được, không thể hiểu được, không đánh giá được.
Lúc triều đình Huế cử người đi sứ Pháp, sứ về kể bên đó có đèn chúc đầu xuống, quan văn triều đình cười như nắc nẻ. Rồi kể có xe đi hai bánh, không ai tin, nói hai bánh sao cân bằng, sao chạy được. Bảo là thằng ni răng mà nói xạo nói điêu, cả đám ngồi uống trà bên sông Hương cười chế nhạo, râm ran cả chợ Đông Ba. Chiếc bóng đèn điện và chiếc xe đạp đã vượt qua mọi khả năng tưởng tượng của họ. Vô bộ lạc nào đó kể có cái ống sắt, bỏ mấy trăm người chạy đà trên đường băng rồi bay lên không trung cả chục cây số trên mây, rồi tới nơi gần đến thì giảm tốc độ và hạ xuống, thả người chui ra, 1000 km chỉ mất có 1h đồng hồ, thì khả năng bạn sẽ bị hoả thiêu vì hoang tưởng. KIẾN THỨC, KINH NGHIỆM, THIỆN NGUYỆN THÌ TÍCH CỰC CHIA SẺ, CÀNG NHIỀU CÀNG TỐT, CÒN CHUYỆN CÁ NHÂN HAY LÀM ĂN, THÌ CHỈ CHIA SẺ CHO NGƯỜI CÓ THỂ GIÚP ĐỠ MÌNH. Dặn cha dặn mẹ, con báo cho biết vậy thôi, đừng chia sẻ chuyện riêng của con ra ngoài, con mà nghe là không có lần thứ 2 kể chuyện. Đám cưới làm vừa phải thôi, làm hoành tráng quá, lỡ ly hôn đi giải trình mệt mỏi. Làm ăn thì khai trương giản dị thôi, rầm rộ quá lúc phá sản đóng cửa nghe điện thoại “sao vậy em, sao vậy anh..” đến cháy máy á.
6. Việc mình dự định thì mình âm thầm triển, không cần phải chia sẻ với bố mẹ anh chị em vợ con gì sất, kẻo họ lo lắng và đi hỏi thăm chỗ này chỗ kia, cũng toàn bà Tư bà Bảy. Cứ qua hỏi ông Năm là con trai tui sắp đi Israel thực tập, thì ông Năm nói là đừng đi, bên đó đang bắn nhau ghê lắm, tui nghe trên tivi về dải Gaza, bờ tây sông Jordan…. Thực tế là trong 1 năm, lượng người chết do xung đột ở đó không bằng tai nạn giao thông do xe máy ở nước mình trong một ngày. Có bạn muốn đi đào tạo kỹ sư bên Nhật, bà mẹ liền cắp nón qua bà Bảy hỏi, vì bà Bảy hồi trẻ từng ở thành phố, từng bán cà phê cho một ông Nhật. Bà Bảy liền phán bên đó động đất ghê lắm, cho đi là mất con, tui lạ gì nước Nhật.
Bé Vy (con chị Tuyết, chị họ mình) được học bổng đi Mỹ. Bữa bé Vy lên phường làm giấy tờ, anh văn thư ký giấy xong là ra quán cà phê bên chợ loan tin. Chị Hồng bán bún bò vừa gắp bún vừa vểnh tai nghe ngóng, nghe cái Vy sắp đi Mỹ thì ngưng bán, nói khách ăn nhanh nhanh giùm, bữa nay nhà có chuyện. Chị rửa tay, chùi chùi vào quần, tất tả qua nhà chị Tuyết nói “bên Mỹ xả súng hàng loạt, em có bà con bên đó”, “anh chị phải cản lại, con của mình, mình cho hay không cho tụi nó phải nghe, không là đại bất hiếu”, “nó mà kiên quyết đi là chị từ nó cho em. Con em là em bóp mũi chết chứ ở đó mà dám trái ý”, “Em bỏ cả nồi bún bò qua đây chỉ để “chân tình góp ý” thôi đấy!
Còn nhớ năm 2000, mình đi Hồng Kông làm việc cho một tập đoàn đa quốc gia trong 6 tháng, hồi đó còn thơ ngây, hay đem chuyện ra kể cho bạn bè người thân nghe. Nghe kể xong, bạn bè cà phê nói đừng đi mày ơi, bên đó người ta bắn nhau chéo chéo trên phố, ghê lắm. Mình chỉ cười, vì trong tâm thức các bạn, Hồng Kông là thế giới của phim xã hội đen TVB với Thành Long, Châu Nhuận Phát, Lê Minh, Lưu Đức Hoa, Trương Mạn Ngọc, …
