Tại sao đọc nhiều sách nhưng vẫn không đủ năng lực chấp nhận sự thật?
Hỏi đáp thực hành thiền và tâm linh – Trong Suốt – Nha Trang T5/2018
Hồng Phương: Thầy cho em hỏi làm thế nào để mình có năng lực chấp nhận sự thật? Tại vì em cũng đã sáu bảy năm đọc những thứ gọi là trí tuệ để đi tìm sự thật. Nhưng mình vẫn không có đủ năng lực để chấp nhận cái đó, để mình được lọt vào trạng thái gọi là tự do của cảm xúc.
Thầy Trong Suốt: Câu hỏi rất hay, đọc rất nhiều, Hồng Phương đúng không? Tên đã thấy hay rồi. Hồng Phương là tên rất hay, tên đã có ý tu hành ở đấy. Bây giờ mình đọc bảy tám năm sách vở rồi, nhưng mình vẫn không chấp nhận được sự thật đúng không? Bạn hỏi là làm thế nào để có năng lực chấp nhận sự thật? Tuy vậy em phải hiểu về tu đã.
Tu không chỉ là đọc sách, không chỉ nghe trà đàm, không chỉ hiểu cái gì là đúng. Tu phải chia tách tạm ra làm ba phần, Việt Nam mình gọi là có văn, tư và tu cho dễ hiểu. Nhưng thôi, thầy nói theo kiểu của thầy.
Tu hành có ba phần là kiến, thiền và hành.
Kiến là gì?
Kiến là toàn bộ các loại giáo lý, trí tuệ mà em đọc được gọi là kiến. Em đọc ba mươi năm thì cũng là kiến, em đọc một năm cũng là kiến, hay gọi là chánh kiến đấy.
Ví dụ: Đời là vô thường là kiến, hay nhân quả là kiến, duyên sinh, tính không v.v… là kiến.
Kiến đấy chỉ là một mớ lí luận trong đầu em thôi, mà nếu em để ở đấy lâu em không dùng đến trong cuộc sống được, thì nó thành rác. Thế là sau bảy năm đọc sách thành một đống rác trong đầu!
Vì sao lại gọi là rác?
Cái gì ở trong nhà mình mà lại không dùng được có phải rác không? Nên là đống kiến thức của em nếu không xài được thì nó thành rác. Vì thế nó phải có hai phần nữa của tu hành, gọi là thiền và hành. Đầy đủ của ba trụ cột của tu hành là kiến thiền và hành.
Thiền là gì?
Thiền không phải là ngồi thiền, không phải là trì chú, quán tưởng, không phải là ngồi một chỗ lưng thẳng đứng. Không phải. Thiền là em kinh nghiệm cái kiến đấy một cách trực tiếp.
Ví dụ, vô thường là một kiến đúng không? Thiền là gì, là em kinh nghiệm vô thường một cách trực tiếp. Ví dụ là khi em đang ngồi thấy bụng em phồng lên xẹp xuống. Đấy là một ví dụ rõ ràng về vô thường một cách trực tiếp, bụng không bao giờ đứng yên cả, hơi thở liên tục. Khi em đi bộ, hình ảnh, âm thanh, suy nghĩ bay ra liên tục không đứng yên, đấy là một kinh nghiệm trực tiếp về vô thường. Đấy gọi là thiền.
Em có thể ngồi, em có thể đi bộ, em có thể nghĩ, khi em ngồi một chỗ, hay em đi lại, suy nghĩ bắn ra tứ tung, không điều khiển được. Đấy chính là vô thường. Em hãy tìm cách kinh nghiệm trực tiếp kiến của em, thì đó gọi là thiền. Nếu em không có thiền thì kiến chỉ là rác thôi.
Đấy, vậy thì cái em thiếu là thiền, nhưng mà thầy nhắc lại thiền không phải là ngồi thiền. Em hãy kinh nghiệm trực tiếp đi, cái mà em được học ấy, không phải kinh nghiệm bằng cách sách vở, mà kinh nghiệm bằng cuộc sống. Ví dụ thầy nói là “Sân hận đến từ bất lực” thì đấy là kiến, nhưng em phải bất lực đi, em sân hận, em bất lực đi, em mới gọi là chứng nghiệm được là: À thầy nói đúng rồi, khi sân hận là mình bất lực, khó chịu, bất lực, thế là sân hận.
Đấy là thiền, em trải nghiệm bằng kinh nghiệm cá nhân của em, những kiến thức em học được gọi là thiền và nó không gói gọn trong ngồi. Nhưng mà chưa đủ, kiến, thiền chưa đủ. Cứ cho là kiến xong thiền xong đi, nhưng nếu em chưa biết đem cái đấy vào cuộc sống của em, em sống đúng với nó thì vẫn chưa xong, em hãy đem kiến và thiền đấy vào cuộc sống.
Hành là gì?
Làm gì thì làm em cũng nhớ về kiến, làm gì thì làm em cũng ở trong thiền thì mới gọi là hành.
Đấy, em làm mọi thứ trong kiến và thiền thì là hành. Ví dụ bạn em bảo là: “Ba giờ chiều mai hẹn ở quán chay nhé”, thế nào là hành? “Yên tâm tớ sẽ đến, chắc chắn, cậu hãy đợi tớ”, đấy gọi là có hành không?
Một bạn: Không ạ!
Thầy Trong Suốt: Thế nào gọi là hành?
Lập tức kiến ùa về bảo: “Ồ chắc gì 3 giờ chiều mai mình đã đến được? Trời mưa, trời gió, thân thể không khoẻ mạnh.” Như vậy kiến nó quay về đúng không?
Thiền là gì? Ngay ở đây mình thấy rõ mọi thứ biến đổi liên tục thế này, thì làm sao mà suy nghĩ của mình, hôm nay quyết định đi, ngày mai chắc gì còn muốn đi nữa, thế đấy là thiền.
Hành là gì? Mình sẽ trả lời bạn một câu như nào? “Nếu ngày mai tớ còn thích và còn đủ duyên thì tớ mò đến nếu không cậu ráng ngồi một mình nhé!”
Đấy, dũng cảm nói những câu như vậy. Ngày xưa, thầy lúc bắt đầu tu hành thầy cũng gặp chuyện như vậy và thầy dũng cảm nói những câu như vừa xong ấy.
Ví dụ như là sếp mình bảo là “Mai làm cái này nhé?” – “Vâng, em sẽ cố gắng”, chứ mình không nói là “Vâng chắc chắn sẽ làm được”. Mình chỉ nói là em dám nói em cố gắng thôi, nhưng sếp khó chịu lắm vì sếp muốn nghe câu gì? Phải làm được cơ, chắc chắn cơ nhưng mình không nói luôn, mình đủ dũng cảm để mình không nói là em sẽ làm được vì mình quá hiểu vô thường.
Hay là họ hàng mình hẹn “Tháng sau Thắng đến ăn giỗ nhé!” thế là mình bảo thế nào? “Kiểu gì em cũng đến ăn giỗ!” À, Không! Dũng cảm nói là gì?
Pháp Nguyên: Em sẽ đến nếu đủ duyên.
Thầy Trong Suốt: “Nếu đủ duyên thì em mò đến, không đủ duyên thì em mò đi. Không chắc chắn đâu chị ạ.” Họ hàng mình nghe có vui không? Ngày quan trọng nhất một năm là ngày giỗ mà nó lại bảo là có thể không đến được. Nhưng đấy gọi là thực hành đấy. Em có dám hành hay không?
Muốn hành được như thế, thì kiến của em phải rất là vững chắc, thứ hai là em phải thiền. Em phải thấy được rằng: Ừ, đúng rồi cái này là một sự thật có thể kinh nghiệm được chứ không phải một sự thật trong sách. Đoạn này rất quan trọng, thiền rất quan trọng.
Em đọc sách gì thì đọc nếu em không kinh nghiệm được nó, nghĩa là nó chỉ là sự thật trong sách và như thế em không thực sự kinh nghiệm nó. Vì thế không thể tin vào nó được và thực hành theo nó được. Nếu em đọc những quyển sách quá cao trình độ của em thì em dẫn đến hoàn cảnh đấy cũng đúng.
Bây giờ ngồi đọc về tính không chẳng hạn. Thôi rồi, em có đọc mười năm nữa thì vẫn chẳng hiểu về tính không, em hãy đọc những quyển sách hợp với trình độ của em nhất. Động cơ đọc sách của em phải là để trải nghiệm, chứ không phải là để biết.
Thầy chẳng hạn, thầy đọc rất nhiều sách, nhưng ngày xưa lúc bắt đầu tu hành ấy, cách đọc sách của thầy là gì? Đoạn nào không hiểu bỏ qua luôn, cứ không hiểu là bỏ qua. Vì sao? Không hiểu thì trải nghiệm thế nào được? Mình không trải nghiệm được, đọc làm gì? Rất thực dụng, nếu mình không trải nghiệm được cái gì đấy, thì mình đừng đọc nó.
Bằng cách như vậy thầy có thể một ngày đọc khoảng bốn năm quyển sách Phật giáo, vì sao? Mỗi quyển đọc mười trang, thế là xong. Cái phần nào mình trải nghiệm được mình mới đọc, còn phần nào không trải nghiệm được thì để sau, mình sẽ để ra đấy khi nào đó mình sẽ quay lại đọc nó.
Đấy gọi là tu hành một cách thực dụng. Thầy không đọc những thứ cao siêu hơn trình độ mình có thể cảm nhận được, bằng cách như vậy thì tiến bộ rất nhanh và mình luôn luôn chứng nghiệm được những cái mình đọc. Chứ mình không ở trong một thế giới của tưởng tượng: “Ừ, hình như thế giới là vô thường”. Không phải, mình thấy rõ sự vô thường trong hơi thở của mình, trong thân thể của mình, trong suy nghĩ của mình: năm phút trước muốn đi gặp bạn gái, năm phút sau đã muốn ở nhà chơi game.
Đấy, rõ ràng luôn, chứng nghiệm vô thường dễ dàng. Bằng cách như vậy em sẽ có chứng nghiệm. Em có kiến này, xong có thiền, xong em dũng cảm đem nó vào đời. Thế là em mới có đủ cả ba, còn trạng thái của em chỉ mới có kiến thôi, thiền thì em chưa có trải nghiệm, mình cần làm nhiều. Còn hành thì em chưa dũng cảm đem một cách quyết liệt vào đời. Hơi hơi đem thì dễ mà quyết liệt như thầy ấy là khó. Họ hàng bảo mình cũng không nghe. Bố bảo cũng không nghe. Vì sao? Vô thường mình có nghe được đâu, có làm được đâu. Bố bảo là: “Con ơi, ngày giỗ này là quan trọng nhất của họ cả năm, con phải về quê giỗ nhé!” Đấy là bố bảo, thế mình trả lời thế nào?
Nếu bố mẹ em bảo thế em trả lời thế nào? Phương, nếu bố bảo em thế em trả lời thế nào? “Con ơi, lấy chồng là chuyện quan trọng nhất trong đời người con gái, con phải cố gắng nhé!” Nào nếu bố bảo thế thì trả lời thế nào?
Hồng Phương: Quả nhân duyên.
Thầy Trong Suốt: Ừ. “Bố ơi, trên đời này có thể con sẽ không lấy chồng, có thể con sẽ lấy một chồng và cũng có thể con lấy n chồng. Tất cả là do duyên mà thôi bố ơi!” Bố ngất luôn. (Cười) Đúng không?
Nói thật là ngày xưa thầy trả lời bố mẹ thầy thế luôn, cả nhà choáng luôn. Bố mình bảo là: “Con ơi con là con đích tôn, cháu đích tôn của dòng họ, con kiểu gì thì kiểu cũng phải lấy vợ đẻ cho bố một đứa con trai để nối dõi tông đường. Với cả bố già rồi bảy mươi tuổi rồi, chẳng biết sống được bao lâu.” Bây giờ vẫn sống bình thường. (Mọi người cười) Nhưng mà hồi đấy mười hai năm trước: “Con ơi, nhanh lên, nhanh lên con!”
Thế là mình trả lời thế nào? “Bố yên tâm! Con đã quyết tâm rồi!”, quyết tâm điều gì? “Con quyết tâm sống đúng với sự thật bố ạ.” Đấy là lời của thầy đã nói với bố mẹ đấy: “Có thể sau này con sẽ không lấy vợ”, có thể không? Không đủ duyên có lấy vợ không? Không lấy nổi luôn, muốn lấy không lấy được. “Có thể sau này con sẽ lấy một vợ”, bố mình bắt đầu sướng rồi đấy, nghe đến đoạn một vợ là sướng rồi, “nhưng cũng có thể con sẽ lấy n vợ.” Bố ngã ngửa luôn. (Mọi người cười) Đủ duyên thì lấy n vợ mà! Có đúng không?
Ở đây có ai đảm bảo là mình sẽ lấy một chồng không? Hay một vợ không? Nếu đủ duyên, nếu duyên mò đến ấy, cái duyên cái số nó vồ lấy nhau, biết đâu mình lại phải lấy… hay được lấy tuỳ mỗi người n vợ, n chồng. Cho nên mình trả lời hoàn toàn đúng sự thật. Lần nào bố mẹ mình hỏi mình cũng trả lời như vậy.
A! Đây mẹ mình đây! Có mẹ ngồi đây này, đây đây có bà mẹ mình ngồi đây, nói luôn đi, tiện quá! Đấy bác Nhị, mẹ của thầy đây, kể lại giai đoạn tu hành của thầy có một đoạn như thế đi.
Bác Nhị: Tức là hồi ấy thì thầy đã ngoài ba mươi tuổi rồi. Thì ở nhà không riêng gì bố mẹ mà tất cả các bác, các anh các chị trong họ cũng đều giục là lấy vợ để còn có con nối dõi tông đường. Thế thì rất nhiều lần giục như vậy thì con cứ nói rằng: “Ba mẹ cứ yên trí!”, có lúc thì bảo là: “Con sẽ lấy vợ, nhưng có thể là lấy một vợ, có thể là lấy hai ba vợ, cũng có thể là không lấy vợ.” Thế là bố thì rất là khó chịu ấy. Mẹ thì phá lên cười nhưng bố thì rất khó chịu, bảo là nếu mà lấy hai ba vợ thì bố sẽ chết ngay! (Bác Nhị và mọi người cười)
Thầy Trong Suốt: Kinh không?
Bác Nhị: Tức là nếu mà lấy hai ba vợ ấy thì sẽ tự cảm thấy là ngất và chết ấy. Nếu mà như vậy thì là sẽ chết ấy!
Thầy Trong Suốt: Kinh dị không?
Bác Nhị: Đến mức độ như thế! Nhưng mà thầy thì vẫn cười nói là: “Thì sự thật nó như vậy. Bây giờ con không thể nói rằng là con sẽ lấy vợ, mà con cũng không thể nói là con không lấy vợ, con cũng không thể nói được là con lấy một vợ.” (Thầy cười) Cứ nhiều lần như vậy thì thôi coi như không giục nữa. (Thầy và mọi người cười) Thôi cứ đợi thôi vậy. Và kết quả cuối cùng là như bây giờ.
Thầy Trong Suốt: Đấy, cuối cùng thì vẫn lấy, duyên số mà. Nhưng mà để có cái dũng cảm đấy không phải dễ đâu. Bố bảo chết ngay bây giờ mình có dám nói không? Mình biết thừa là gì? Bố không chết đâu! Thế thôi. Chứ nếu bố chết thì mình chẳng dám nói thật, đúng không? Nhưng mình biết là bố chỉ lo thôi, căng thẳng tí thôi. Đấy, đấy gọi là hành.
Đấy là chỉ nói về vô thường thôi đấy, chưa nói về những giáo pháp cao cấp hơn như vô ngã hay là tính không. Em dám làm như vậy thì em mới gọi là hành, còn em không dám làm như vậy, thì em chẳng phải là hành, em chỉ có kiến thôi.
Hiểu vô thường, nhưng mà bố bảo: “Lấy chồng đi!” Em bảo: “Yên tâm, con sẽ lấy”, thế là hỏng rồi, không hành rồi, đúng chưa? Phương hiểu không? Nếu em làm được giống thầy thì em yên tâm, em sẽ chứng ngộ trong đời này luôn. Nếu em quyết tâm làm những cái thầy vừa nói ấy: kiến này, trải nghiệm nó này, đem nó vào cuộc sống được này, em được cả kiến thiền hành, chắc chắn là em có thể chứng ngộ được.
Đấy là phần của em đấy, biết sự thật rồi nhưng có dám sống với nó không? Giống bạn Nga lúc nãy, thầy bảo: “Về khổ nhục kế đi con.” Có về không là vấn đề. Biết thừa là khổ nhục kế là đúng, nhưng mà có làm không?
Phật nói là gì: “Ta chỉ là người thầy thuốc. Là người được kê đơn thuốc – con phải uống thuốc và chăm sóc cho chính mình. Đấy là phần ta không làm thay con được.” Đấy, ngay thầy đây chỉ nói cho em biết bệnh của em là gì, thuốc là gì. Em phải uống thuốc và sau khi uống thuốc xong phải tự chăm sóc chính mình.
Nếu em làm được điều đấy thì em mới chứng ngộ, còn nếu không thì em chỉ là con vẹt, đúng không? Con mọt sách đọc một đống sách, xong một đống rác trong đầu, thà đừng có rác còn hơn, thà cứ lấy chồng sống tự do, cứ đem một đống rác tu hành trong đầu làm gì? Còn em không muốn nó là rác thì phải kiến, xong rồi thiền, thiền xong rồi hành.
